ABD Birleşik Devletleri’nde ırksal eşitlik adına verilen mücadelenin karmaşık ve uzun bir zamanı var. Bu zamanda ırkçılık ve ayrımcılıkla savaşmak için canlarını tehlikeye atan yüzlerce erkek ve bayan oldu. Bilhassa 1960’lı yılların sivil haklar hareketi, Martin Luther King ve John Lewis benzer biçimde pek çok büyük önder yetiştirdi. Ikimiz de buradan yola çıkarak hazırlamış olduğumuz yazımızda, ırksal eşitliği edinmek için hayatları süresince mücadele eden siyahi aktivistleri listeledik. İşte, dünyaca meşhur aktivistler…
1. Ida B. Wells
1862 senesinde köle olarak dünyaya gelen Ida B. Wells, yaşamının büyük bir bölümünde sivil haklar ve eğitim eşitsizliği için mücadele etti. Hemen hemen 22 yaşlarındayken tren yolculuğu yapmış olduğu sırada başına gelen trajik bir vaka, aslen Wells’in yaşamının akışını büyük seviyede değiştirdi. Birinci derslik bayanlar kısmı için tren bileti alan Ida B. Wells, parasını ödediği tren koltuğundan kaldırılmak istendi. Bunu reddettiği zaman de trenden zorla indirildi. Vakadan sonrasında dava açıp 500 dolar tazminat kazansa da Tennessee Yüksek Mahkemesi ilerleyen zamanda bu zaferi elinden alacaktı.
Ida B. Wells, ABD tarihinde ilk defa ABD’daki linçleri saymak, araştırmak ve rapor etmek için çalışan bir gazeteciydi. İnsanların asılmış olduğu, vurulmuş olduğu yada dövüldüğü bölgeleri ziyaret ediyor, kurbanların fotoğraflarını çekiyor, mahalli haberleri takip ediyor, kimi zaman de hususi dedektif tutarak vakaları aydınlığa kavuşturmaya çalışıyordu. Bu durum, hanımefendilerin oy dahi kullanamadığı dönemlerde son derece cesur olunması gereken bir işti.
Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’ni (NAACP) kuran Wells, hem de hanımefendilerin oy hakkı için de mücadele etti. Irk ve cinsiyet ayrımcılığının birbiri ile bağlantılı bulunduğunu göstermek için senelerce emek veren Wells, bu mevzuda Susan B. Anthony ile beraber çalıştı.
2. Web Du Bois
William Edward Burghardt Du Bois, kısa adıyla Web Du Bois, Harvard Üniversitesinden hekime meydana getiren ilk siyahi şahıs olmasının aynı zamanda Niagara Hareketi’nin de öncüsüdür. Yaşamı süresince bütün siyahi insanoğlu için daha çok siyasal temsil çağrısında bulunan Web Du Bois, siyahilerin istihdamı ve eğitim eşitliği mevzusunda yorulmadan mücadele etti.
Afrika kökenli insanların bağımsızlık için ortak bir şekilde hareket etmeleri gerektiği düşüncesinden meydana gelen Pan-Afrikanizm hareketi için de çalışan Bois, 1900 senesinde Londra’da meydana gelen ilk Pan-Afrikanizm Konferansı’nın başkan yardımcılığını yapmış oldu. Sonraki dört konferansın düzenlenmesinde de mühim rol oynadı. Ek olarak Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’nin (NAAPC) kurucularından olan Bois, 1930’lu yıllarda Atlanta Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünün başkanlığını üstlenmiştir.
3. A. Philip Randolph
1889’da Florida eyaletinde dünyaya gelen Randolph, ırksal eşitlik mücadelesi için aslen Bois’ten esin almıştı. 21 yaşlarındayken Toplumcu Parti’ye katılan Philip Randolph, 1917 senesinde yayımlamaya başladığı The Messenger adlı dergide, siyahi ve beyaz işçiler içinde dayanışma olması icap ettiğini savunarak, siyahilerin beyaz işçilerin kurduğu işçi birliklerine iştirak etmesi çağrısında bulunuyordu. Birçoğu siyahi çalışanların oluşturduğu yataklı vagon işçilerini örgütleyen Randolph, 1925’te Yataklı Vagon İşçileri Birliği’ni kurdu ve bu birliğin başkanlığını üstlendi. Başlangıçta kurulan birliği tanımayan bir tren şirketi, Randolph’un uğraşları neticesinde emek verme saatlerini azaltan ve ücretleri artıran bir sözleşmeyi imzalamak zorunda kaldı. Bu, beyaz bir işveren ile siyahi işçi sendikası içinde imzalanan ilk sözleşme olması açısından son derece {önemlidir}.
1941 yılına gelindiğinde ise siyahilerin müdafa sanayisinde çalıştırılmaması sebebiyle Washington’a bir yürüyüş düzenlenmesi icap ettiğini belirtiyordu. Fakat Başkan Roose-velt’in müdafa sanayisinde ırk ayrımını yasaklaması üstüne yürüyüşten vazgeçildi. Ek olarak ordudaki ayrımcılığı sonlandırma mevzusunda son derece istekliydi ve bunun için Orduda Ayrımcılığa Karşı Barışçıl Direniş Birliği’ni kurdu. Bu girişimi ise başkanın ordudaki ayrımcılığı yasaklayan bir kararnameyi kabul etmesiyle sonuçlandı.
4. Ella Baker
Ella Baker’in adı, listedeki öteki bireyler kadar duyulmasa da kendisi sivil haklar hareketinde mühim bir rol oynadı. 1940 senesinde NAACP’nin mahalli bölümleriyle çalışmaya başladı. Burada öncesinde saha sekreterliği, hemen sonra ise şubeler müdürü görevini üstlendi. 1955 senesinde Montgomery Bus boykotundan etkilendi ve Jim Crow yasaları ile savaşmak için maddi kaynak toplayan Friendship’i kurdu. Bundan iki sene sonrasında ise Martin Luther King’in SCLC’yi (Güney Hristiyan Liderlik Konferansı) organize etmesine destek olmak için Atlanta’ya taşındı. Afro-Amerikan seçmen kaydını artırmaya yönelik bir takım emek verme meydana getiren Baker, ek olarak Afrika kökenli öğrencilerin aktivist olarak büyümeleri için mühim bir esin kaynağı oldu.
5. Dorothy Height
Ulusal Siyahi Bayanlar Konseyi’nde (NCNW) 40 sene başkanlık meydana getiren Dorothy Height, siyahi hanımefendilerin önde gelen savunucularından biriydi. Ek olarak hanım hakları ile Afro-Amerikan haklarının ayrı değil, aynı meseleler olarak ele alınması icap ettiğini düşünen ilk aktivistlerden biri. Hemen hemen gençken aktivizmle tanışan Height, başlangıçta başarısız olmasına karşın toplumsal adaletsizliğe karşı savaş vermeye devam etti. 1965 senesinde Irk Adaleti Merkezi’ni kurdu ve 1977’ye kadar başkanlığını yapmış oldu. 1970 senesinde ise hanımefendilerin iş bulmasına destek olan Hanım Eğitim ve Kariyer Gelişimi Merkezi’ni açtı. Height, 2010 senesinde 98 yaşlarındayken vefat etti. Toprağa verilirken Barack Obama onu “Sivil haklar hareketinin vaftiz anası ve pek oldukca Amerikalı için kahraman” olarak vasıflandırdı.
6. James Farmer
1920’de Teksas’ta doğan James Farmer, 1942’de Chicago Irk Eşitliği Komitesi’ni (CORE) kurdu. Bu örgütün misyonu, ayrımcılığı sertlik bulundurmayan yollarla ortadan kaldırmaktı. Soyutlama edilmiş restoranlarda geniş çaplı oturma eylemi düzenleyen kurum, ek olarak soyutlama tatbik eden işletmeler üstünde de yasal baskı kuruyordu. Ek olarak Amerika Yüksek Mahkemesi’nin verdiği kararların uygulanmaması üstüne eyaletler arası otobüslerle Güney ABD’ya giden sivil haklar aktivistlerinden biriydi. İlk Freedom Ride’ı organizasyonunu sağlayan kişilerden önde gelen Farmer, sivil haklar hareketinin Büyük Altılı’sından biri olarak kabul ediliyor.
7. Whitney Young
İkinci Dünya Savaşı gazilerinden önde gelen Whitney Young, bir toplumsal hizmetler uzmanı olarak mesleğini ırk ilişkilerinde arabuluculuk yapmak için kullandı. National Urban League’nin yönetici direktörü olarak tam 10 sene vazife yapmış oldu. Bu süre içerisinde beyaz üyelere de sahip olan örgütü, sivil haklar hareketinin önde gelen sesine dönüştürdü. Hem de başkan Kennedy, Johnson ve Nixon’un yakın danışmanlığını yapmış oldu. Reaksiyon çekmekten korkmayan Whitney Young, beyazların sahip olduğu büyük şirketlerin bütün itirazlarına karşın Washington Yürüyüşü ’nün organizatörlüğünü yapmış oldu.
8. Malcolm X
20. yüzyılın en mühim insan hakları aktivistlerinden önde gelen Malcolm X, yaşamı süresince siyahilerin güçlendirilmesi ve bağımsızlığı için mücadele etti. Maksadı, siyahilerin de beyaz insanlar kadar temel hak ve özgürlüklere sahip olmasıydı. Bu gaye için mücadele ederken hiçbir süre beyazlara karşı ırkçı söylem ve harekette bulunmamıştı. Siyahilerin kendi topraklarına sahip olması icap ettiğini düşünen Malcolm X, Müslüman olduktan sonrasında Malik El Şahbaz adını aldı. Zaman içinde Müslümanlar için mühim bir rol model haline gelen Malik El Şahbaz, 15 Şubat 1965’te halka hitap ederken yanına sokulan bir tetikçi tarafınca kurşun yağmuruna tutularak öldürüldü.
9. Martin Luther King
Martin Luther King, Amerikan sivil haklar hareketinin en önde gelen isimlerinden biriydi. Baptist bir papaz ve aktivist olarak sertlik bulundurmayan protestoya inanıyordu.1955’te Montgomery Otobüs Eylemi’ne öncülük eden King, Güney Hıristiyan Liderlik Konferansı’nın da (SCLC) kurucusudur. Hem de Washington Yürüyüşü‘nün organizatörlüğünü üstlenmişti. Meşhur “Bir Hayalim Var” konuşmasını da Washington Yürüyüşü’nde yapmıştı. Yaşamı siyahilerin temel hak ve özgürlüklerini sağlamaya yönelik mücadelelerle geçen Martin Luther King, 4 Nisan 1968’te kalmış olduğu bir motelde uğramış olduğu suikast sonucunda hayata veda etti.
10. Claudette Colvin
Rosa Parks’ın otobüste bir beyaza koltuğunu vermeyi reddetmesinden tam dokuz ay öncesinde, 15 yaşındaki Claudette Colvin de aynı nedenden ötürü Alabama Montgomery’de tutuklanmıştı. Bu vaka, aslen 1955’teki Montgomery Otobüs Boykotu’nun kıvılcımlanmasını tetikledi. Sonrasında Colvin, şehirdeki otobüs ayrımcılığına meydan okumayı hedefleyen Browder-Gayle davasının bir parçası olarak mahkemede ifade verdi. Nihayet otobüsteki ayrımcılığın anayasaya aykırı olduğuna dair karar Amerikan Yüksek Mahkemesi tarafınca onaylanmıştı. Böylelikle, Claudette Colvin’in de kümülatif çabalarıyla Alabama’daki ırksal otobüs ayrımcılığına son verilmişti.
11. Julian Bond
Julian Bond, Morehouse College’de okurken Şiddetsiz Talebe Koordinasyon Komitesi’nin (SNCC) kurucu üyesiydi. 1961’den 1966’ya kadar SNCC’nin kontakt direktörü olarak, sivil haklar için protestolar planlamak ve seçmen kayıtlarını düzenlemek için ülkenin güneyini dolaştı. Sonrasında beyazların üstünlüğünü savunanlara karşı yasal davalar açan Güney Yoksulluk Hukuk Merkezi’ni kurdu. Hem Georgia Temsilciler Meclisi’nde hem de Georgia Eyalet Meclisi’nde toplam 20 sene vazife meydana getiren Bond, hem de 1998’den 2010 yılına kadar NAACP’nin başkanlığını üstlendi.
12. John Lewis
Martin Luther King’in de dahil olduğu Büyük Altılı olarak malum aktivistlerden önde gelen John Lewis, hemen hemen ufak bir çocukken siyahi insanların hak ve özgürlükleri için düzenlenen oturma eylemleri esnasında aktivizm ile tanıştı. Freedom Ride ve Montgomery yürüyüşlerinin önderliğini meydana getiren Lewis, yaşamı pahasına ayrımcılığın karşısında durmuş, yaşamının büyük bir kısmını eşit hak ve özgürlükleri edinmek için mücadele ederek geçirmişti. 2011 senesinde Barack Obama tarafınca Özgürlük Madalyası ile onurlandırılan John, 2020 senesinde pankreas kanseri sebebiyle yaşamını yitirdi.
13. Tarana Burke
1973’te New York’ta doğan Tarana Burke, hanımefendileri cinsel rahatsızlık ve cinsel hücum karşısında seslerini çıkarmaya çağrı eden #MeToo hareketinin yaratıcısıdır. Başlarına gelen rahatsızlık vakalarını Twitter’da #MeToo etiketiyle paylaşan bayanlar, seslerini dünyanın dört bir yanına duyurmaya başladı. Bir müddet sonrasında Nicole Kidman, Jennifer Lawrence, Ashley Judd ve Gwyneth Paltrow benzer biçimde meşhur adlar de bu harekete destek verdi. 2017 senesinde Time Dergisi tarafınca “Senenin Kişisi” seçilen Burke, şimdilerde siyahi genç hanımefendilerin kişisel gelişimlerine destek olmak için Girls For Gender Equity’de kıdemli direktör olarak vazife yapıyor.
14. Nekima Levy Armstrong
Amerikalı sivil haklar aktivisti ve avukat olan Nekima Armstrong, bilhassa George Floyd cinayetinin peşinden ulusal düzeyde ön plana çıkan bir isimdi. 2015 – 2016 yılları aralığında NAACP’nin Mineapolis başkanlığını yapmış oldu. 2014 yılından beri ise siyahilerin temel hak ve özgürlükleri için pek çok protestoya katıldı. Hem de kendisini ırksal, toplumsal ve ekonomik sınırlar içinde köprüler kurmaya adamış bir teşkilat olan Racial Justice Network’ün de kurucusudur.
15. İbrahim X. Kendi
Tarihçi, yazar ve aktivist olan İbrahim Kendi, “How To Be An Antiracist” kitabının yazarıdır. Hem de Boston Üniversitesi Irkçılık Karşıtı Araştırma Merkezi’nin direktörü olan Kendi, 2021’de ırksal hakkaniyet mevzularını ele alan The Emancipator adlı çevrim içi gazeteyi kurdu.
